Oyunun Çocuk Gelişimine Etkisi

Oyun, çocuğun dünyaya adapte olmasında önemli bir araçtır. Froebel “ oyun, insan gelişiminin çocukluktaki en yüksek dışa vurumudur” der. Çocuğun toplum içindeki yaşayışı öğrenmesi çeşitli etkenlere bağlıdır: genetik miras, ailenin sosyal ve fiziksel geçmişi, eğitim olanakları, ebeveynleriyle ilişkisi ve oyun oynama olanakları gibi.

Oyun oynamak çocuklar için, sosyal, fiziksel ve kavramsal gelişim konusunda en iyi eğitim programıdır. Malzemeleri kullanarak, diğer çocuklarla iletişime geçerek çevrelerini kontrol etmeyi, rekabet ve eğlence duygusunu öğrenirler. Yapılan araştırmalar beyin fonksiyonları ile öğrenme arasındaki bütünleşmenin çocuk gelişimi açısından çok önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Oyun oynamak aynı zamanda çocukların dünya ile ilgili temel bilgileri edinmelerinin bir yoludur. Bu bilgiler daha sonra öğrenecekleri dil, sanat, sosyal bilimler, matematik ve fen ile ilgili tüm bilimlerin yolunu açar.

Yaş gruplarına bağlı olarak oyun araçları seçiminde ve tasarımında dikkate alınması gereken faktörler;

Oyun araçları fiziksel gelişime yardımcı olmalıdır: çocuklar yaşlarına ve kapasitelerine göre farklılıklar gösterir. 2-6 yaş arası çocuklar daha zayıf, küçük, daha az koordine olabilen yapıya sahiptir. Daha küçük adımlara ve emekleme mekanlarına, uygun boyutlarda kulplara ve parmaklıklara ihtiyaçları vardır. Emekleme alanları, kolay ulaşılabilir alçak platformlar, rampalar, küçük masalar, kum-su oyunları, üç tekerlekli araçlar, farklı dokularda yollar, zıp zıplar ve alçak kaydıraklar bu gruptaki çocukların fiziksel gelişimi için ideal oyun araçlarıdır. Daha büyük yaştaki çocuklar için fiziksel açıdan gelişmek ve güçlenmek amacıyla yatayda ve düşeyde hareket barları, tırmanma üniteleri, halat ve zincir (tırmanma), yatay barlar, tahtarevalli, kaydıraklar, koşu ve top oynama alanları, imitasyon oyunları için yarı kapalı mekanlar (küçük evler gibi) uygun oyun araçlarıdır.

Oyun alanları aynı zamanda farklı dokular ve zıt renklerin kullanımıyla duyuları harekete geçirir. Küçük çocuklar için küçük rampa ve merdivenler dinamik dengenin geliştirilmesine yardımcı iken, okul çağındaki çocuklarda dinamik dengenin geliştirilmesi halat, zincir, köprü ve denge barlarıyla sağlanır.

Oyun alanları duygusal gelişime katkılar sağlamalıdır: İyi tasarlanmış ve doğru kullanılan oyun alanları çocuklar üzerinde pozitif duygusal gelişim yaratır. Oyun alanları küçük yaştaki çocukların yeni oyun metodları keşfetmeleri ve risk almaları yönünde geliştirir. Ebeveynler bir güvenlik problemi dışında direkt müdahale etmeden gözleyerek, denetleyerek çocukların duygusal gelişimine yardımcı olur.

Oyun araçları sosyal gelişimi sağlamalıdır: Küçük çocuklar için oyun alanları araçları manipule etmek, çevreyi keşfetmek ve diğerleriyle iletişime geçmek konularında fırsatlar sunar. Oyun araçları tekli ve çoklu kullanımlara uygun olmalıdır. Tekli kullanımlara uygun araçlara hayvan formunda zıp zıplar, tekli salıncaklar, sosyal etkileşime olanak tanıyan araçlara ise çoklu zıp zıplar, kum havuzları ve kaydıraklar örnek verilebilir. Daha büyük yaş grubundaki çocuklar için ise salıncaklar, kaydıraklar, tırmanma üniteleri, tahtarevalliler ve birden çok kişiyle oynanan oyun araçları sosyal gelişimi artırır.

Oyunlar arası geçiş ve çok fonksiyonluluk daha fazla hareket ve etkileşim için ortam yaratır. Aynı zamanda çocukların birlikte oyun alanlarının bakımını yapmasıyla da sosyal gelişim sağlanır.

Oyun alanları entellektüel gelişim sağlamalıdır: Oyun alanları çocuklara problem çözme yeteneği, keşfetme, hayal gücünü geliştirme ve araçlarla oynayarak yeni oyunlar geliştirme yönünde fırsatlar sunar. Küçük yaştaki çocuklar için daha küçük boyutlarda ve daha güvenli kullanımlar sunan merdivenler, kaydıraklar, rampalar, kum havuzları, su çarkları çocukların entelektüel gelişiminde kullanılır. Okul çağındaki çocuklar için problem çözme kabiliyetlerini geliştirmeye yönelik daha ileri ve kompleks metodlar kullanılmalıdır (yatay barlar, esnek köprüler gibi.).

Çocuk psikologları ve doktorları dış mekandan yoksun kapalı alanlarda oyun oynamanın çocukların zihinsel, fiziksel ve sosyal gelişmelerini olumsuz yönde etkilediğini öne sürmektedirler. Bu nedenle Çocukları Şiddetten Koruma Ulusal Birliği (NSPCC) gibi kuruluşlar yerel yönetimlere çocukların güven içinde oynayabilecekleri, iyi tasarlanmış oyun alanları oluşturmaları çağrısında bulunmaktadır (Simonon, 2000).

Çocuk Oyun Alanlarının Tasarım Kriterleri

Çocuk oyun alanlarının niteliksel ve niceliksel olarak kent halkının beklentilerini karşılayabilmesi, birtakım çağdaş tasarım kriterlerine uygun olmasını gerektirir. Bunlar;

Güvenlik

Oyun alanlarında meydana gelen kazaların %60 ‘ının düşme sonucu oluştuğu belirtilmektedir (CPSC-Consumer Product Safety Comission-1990). %40 ise hareket halindeki bir elemana veya başka bir çocuğa çarpma ile keskin köşelerin, çıkıntılı metal aksam ve bağlantı noktalarının yaralamaları ile oluşmaktadır.

Bu tip kazaların oluşmasında dört temel faktör rol oynar;

1. Oyun elemanlarının olması gerektiğinden yüksek olması ya da oyun alanlarının yaş gruplarına göre dizayn edilmemesi
2. Oyun elemanlarının altındaki zeminin uygun olmaması, zeminde takılıp düşmeye yol açabilecek engellerin olması
3. Oyun elemanlarının kırık, bakımsız olması ve yaralanmaya neden olan keskin kenarlar, sert köşeler, uygunsuz vida ve civataların yarattığı tehlikeler
4. Oyun alanlarında bakım, gözetim ve denetim eksikliğidir.

Bakımsız ve kontrolsüz bırakılan çocuk oyun alanları terkedilmişlik ve korku hissi yaratarak vandalizme açık mekanlar oluşturacaktır. Oyun alanlarının düzenli olarak belli periyodlarla bakımı ve kontrolü alanın doğru kullanılmasını ve güvenli mekanlar sunmasını sağlayacaktır.

Fonksiyon

Çocuk oyun alanları tüm çocuklar için kolay erişilebilir olmalı ve farklı oyun fırsatları sunmalıdır.

Çocuk oyun alanlarında fiziksel engelli çocukların rehabilitasyonuna yardımcı aktiviteler yer almalıdır. Engelli çocukların kullanımına ve diğer çocuklarla etkileşimine yönelik fırsatlar olmalıdır. Oyun alanları tekerlekli sandalye kullanımına uygun malzemeler (ahşap fiber, plastik esaslı döşeme vb.) kullanılarak oluşturulmalıdır. Geniş platformlar ve yürüme yolları tekerlekli sandalye kullanımına yardımcıdır. Farklı doku ve renk kullanımı görme özürlü çocukların kullanımına uygun olacaktır. Oyun alanında aktif ve pasif oyunlar arasında denge kurulmalıdır. Oyun çeşitliliğinin sunulması çocukların ilgi ve beklentilerinin tespit edilmesinde etkin bir yöntemdir.

Oyunlar; fiziksel, yapısal, sosyal, imitasyon oyunları olarak sınıflandırılabilir. Fiziksel oyunlar daha çok harekete dayalı koşmak, atlamak, zıplamak vb. aktiviteleri içerir. Yapısal oyunlar çocukların çevrelerinde bulunan nesnelerle yaratıcılıklarını kullanarak yeni obje ya da oyunlar yaratmayı amaçlar. Çocukların yaratıcılıklarının gelişmesini, çevrelerini deneyimlemesini sağlar. Kumla oynamak, legolarla oynamak, duvarlara serbest çizim yapmak gibi aktivitelerdir. Sosyal oyunlar fiziksel ve ruhsal iletişim sağlamaya yönelik oyunlardır. Takım oyunları bunlara dahil edilebilir. Takım halinde oynanan top oyunları, kovalamaca vb. karşılıklı alışveriş, işbirliği ve paylaşma kavramlarını öğrenmesini sağlar. İmitasyon oyunları, çocukların soyut düşünceler oluşturmalarını, farklı roller denemelerini sağlayan oyunlardır. Farklı meslek gruplarını çeşitli rollerle canlandırırlar. Yeni hikayeler oluşturarak hayal güçlerini geliştirirler. Evcilik, korsancılık, hırsız-polis oyunları gibi.

Hayal gücünü geliştirmeye yönelik sade ve basit ögeler su, toprak, bitki gibi doğal ögelerle desteklenerek çocukların aynı zamanda doğayı öğrenmeleri sağlanabilir.

Yaş Gruplaması

Çocuk oyun alanlarında birçok yaralanma çocukların kendi yaş grubuna ait olmayan oyun araçlarıyla oynamasından kaynaklanmaktadır. Küçük yaş gruplarına ait oyun araçları daha büyük yaş grubundaki çocuklarda ölçek sorunu nedeniyle tehlike yaratmaktadır.

Çocuk oyun alanlarında 2-6 ve 6-12 yaş gruplaması yapılmalı ve bilgilendirme levhaları ile mutlaka belirtilmelidir. 2-6 yaş arası için daha az tehlike yaratacak ve daha küçük boyutlarda oyun araçları olmalı ve ebeveynlerin kontrolü sağlanabilmelidir.

Oyun alanları çocukların hayal gücünü harekete geçirecek oyun elemanları içermelidir. Kompleks platformlar, merdiven, halatla salınma gibi ya da bir arada kullanıldığında ev, uçak, gemi oluşturabilecek elemanlar gibi.

Karma yaş grubuna yönelik oyun alanlarında farklı ölçek ve boyutlarda kaydıraklar, salıncaklar ve tırmanma platformları yer alabilir.

6-12 yaş grubu için gizlenme, saklanma, saklı kalma mekanları (evler gibi) oluşturulabilir. Bu amaçla bitkilendirme yapılabilir. Aynı zamanda bitki labirentleri ile yön bulma kabiliyetleri geliştirilir. Su ile ilişkili oyunlar, küçük göletler, havuzlar, kum havuzları ile kolay şekil alan materyaller (kum-su) oluşturup, basit objeler yaratıp hayal güçlerini harekete geçirebilirler. Oyun alanlarında özellikle 6-12 yaş grubu çocuklar için oturup konuşma, resim yapma vb. amaçlarla kullanılmak üzere, onların kullanımına uygun boyut ve ölçeklerde masa sandalye vb. tasarlanarak oturma, dinlenme mekanları tasarlanabilir.

Sosyal İletişim

Güvenliği, bakımı ve kontrolü sağlanan çocuk oyun alanları çocukların sosyal gelişimine ve iletişimine yönelik önemli mekanlardır. Çocukların birlikte hareket etme, paylaşma, işbirliği ve katılım olgularını öğrenmesini sağlar. Birbirleriyle iletişimde bulunarak toplumsal yaşamda birey olarak hareket etmenin temel kurallarını öğrenir. Aynı zamanda gizli kalma eğiliminde bulunarak çevreyi gözlemleyebilir. Oyun alanı tasarımlarında bu tür mekanların oluşturulması bu açıdan önem kazanır.

Konfor

Çocuk oyun alanı tasarımında yeterli ve konforlu oturma alanları, iklimsel değişimleri dikkate alan yapılanma, klimatik korunma, bitkilendirme, çevre koşullarına duyarlı yapılanma (eğim, topografya, bitki örtüsü vs.), bir yıl boyunca kullanım sağlayacak süreklilik ve esneklik konuları bir tasarım kriteri olarak konforun sağlanmasında önemli bileşenlerdir.

Malzeme

Çocuk oyun alanlarında güvenlik, konfor ve bakım kolaylığı gözönüne alınarak malzeme seçimi dikkatle yapılmalıdır.

Oyun alanlarındaki zeminlerde darbeyi azaltıcı malzeme olarak toprak, kum, kauçuk gibi malzemeler kullanılabilir. Fiziksel engelli çocukların kullanımına yönelik olarak da zeminde ahşap fiber, plastik esaslı döşeme gibi malzemeler kullanılır. Zeminde farklı renk ve dokudaki malzemeler de engelli çocukların kullanımına uygun olacaktır.

Oyun elemanlarında kullanılacak malzemeler bütün iklim ve atmosfer şartlarına dayanıklı olmalı, malzemelerin yapısal bütünlüğü bir sonraki bakıma kadar bozulmayacak şekilde seçilmeli ve malzemeler zamanla ve birikimle çevreye zarar vermeyecek nitelikte olmalıdır.

Bu bağlamda çocuk oyun elemanlarında kullanılan malzemeler genel olarak plastik, geri dönüşümlü yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE), ahşap, kauçuk, galvanize çelik, laminat (HPL) tır.

Oyun araçları tasarımında malzemenin çevresel, ekonomik ve güvenlik kriterleri gözönüne alınarak kullanımı çocuk oyun alanlarında en rasyonel çözümü getirecektir.

Bakım

Çocuk oyun alanlarının periyodik olarak bakımı, güvenliği tehdit edici risklerin en aza indirilmesini, oyun alanı kullanımının sürekliliğini sağlar. Bakımsız ve kontrolsüz bırakılan çocuk oyun alanları terkedilmişlik ve korku hissi uyandırdığından vandalizme açık mekanlardır. Bakım, mekana, oyun elemanlarına ve donatı birimlerine karşı vandalizmi engellemede önemli bir tasarım kriteridir.

Sonuç

Sonuç olarak günümüz kentlerinde özellikle kent merkezlerinde çocuk oyun alanları giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Çocukların fiziksel, zihinsel ve ruhsal gelişimi açısından vazgeçilmez olan oyun araçları ve alanları ancak birtakım kriterlere uygun olarak tasarlandığında bu amaca hizmet edebilecektir. Bu bağlamda, çalışma kapsamında güvenlik, fonksiyon, yaş gruplaması, konfor, malzeme, sosyal iletişim ve bakım önemli tasarım kriterleri olarak tanımlanmıştır. Ancak bu kriterleri dikkate alan yapılaşma ile çocukların fiziksel, duygusal, sosyal ve entelektüel gelişimine katkı sağlanabilecektir.